IV POLSKI KONGRES ODNOWY WSI, Krzyżowa, 9-11 czerwca 2011
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Architektura Krajobrazu i Środowiska Wieś Odnowiona
Moderatorzy: prof. dr hab. Andrzej Drabiński (UP Wrocław), dr hab. Inż. Arch. Irena Niedźwiecka-Filipiak (UP Wrocław), mgr inż. Andrzej Ruszlewicz (Fundacja LGD Dolina Środkowej Odry)
• Polska wieś była, jest i będzie ważnym elementem Państwa Polskiego. Jesteśmy u siebie prawie od 100 lat.
• Polska wieś jest skarbnicą tradycji, języka, kultury i przyrody. Elementem polskiej wsi jest krajobraz, charakterystyczny i unikatowy dla poszczególnych regionów kraju. Szczegółowy opis krajobrazu służący zachowaniu jego cech jest koniecznością. Wzorem innych regionów kraju, na Dolnym Śląsku powinno się stworzyć, powszechnie udostępnić i stosować atlas/przewodnik krajobrazowy będący swoistą encyklopedią opisującą specyfikę stylistyczną i przyrodniczą regionu.
• Zrównoważony rozwój jest szansą dla polskiej wsi. Powyższe pojęcie wiąże się również z kreowaniem własnego losu przez lokalne społeczności, którym umożliwia się dbanie o własne interesy poprzez zobowiązania konstytucyjne wsparte zapisami w prawie europejskim. Warto z tych praw korzystać stowarzyszając się, co pozwala na większą skuteczność działania.
• Ochrona krajobrazu ma charakter ekonomiczny. Wszelkie formy ochrony przyrody i krajobrazu, często postrzegane jako ograniczenie i uciążliwość, w rzeczywistości długofalowo wpływają na podniesienie warunków bytowych mieszkańców wsi (poprzez potencjał do zagospodarowania turystycznego, obserwowany wzrost poziomu jakości życia, walory krajobrazowe). Na przyrodzie się zarabia.
• Ważnym jest metodyczne i cykliczne upowszechnianie dobrych praktyk i rozwiązań wśród przedstawicieli społeczności wiejskich w formie wydawnictw, audycji, konferencji, cyklów szkoleniowych czy podróży studyjnych.
• W aspektach ochrony krajobrazu polskiej wsi warto współpracować z uczelniami wyższymi, które kształcą specjalistów, którzy chcą służyć fachową pomocą w rozwoju polskich wsi.
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Partnerstwo sołectwa i Gminy – gminne programy Odnowy Wsi na przykładzie gmin z województwa dolnośląskiego, śląskiego oraz opolskiego
Uczestnicy: Marek Chmielewski (Wójt Gminy Dzierżoniów), Jan Bednarczyk (Burmistrz Miasta i Gminy Radków), Ryszard Niebieszczański (były Wójt Gminy Kłodzko), Ryszard Wilczyński (Wiceprzewodniczący Europejskiego Stowarzyszenia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi ARGE), Ryszard Kamiński (Prezes Zarządu FAOW), Jarosław Kielar (Burmistrz Kluczborka), Henryk Swoboda (Wójt Gminy Pawonków)
• Współpraca sołectw z samorządami jest niezwykle istotna – co widać na przykładzie inicjatyw i projektów zaprezentowanych w trakcie panelu. Doskonałym mechanizmem wsparcia i uzupełnieniem współpracy samorządu z sołectwem jest fundusz sołecki, który rozsądnie wykorzystywany może z powodzeniem służyć rozwojowi sołectwa oraz umożliwiać realizację szeregu zamierzeń i planów.
• Działania gmin skierowane na rozwój wsi oraz współpraca z sołectwami powinny być wspierane przez samorząd województwa. Najlepszym przykładem takich działań jest program „Odnowa Wsi Dolnośląskiej”, który przynosi olbrzymie korzyści społecznościom lokalnym, które go konsekwentnie realizują.
• Bardzo istotne jest, by sołectwa występowały z inicjatywą, starały się pozyskiwać środki, stowarzyszały się – służy to wzmocnieniu nie tylko współpracy na linii sołectwo – samorząd, ale także podnosi poczucie tożsamości regionalnej i zaangażowanie w życie lokalnej społeczności.
• Przykłady z województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego pokazują dobitnie, iż przy niewielkiej pomocy finansowej ze strony gminy, sołectwa uzyskują wymierne rezultaty, uruchomiły i zdynamizowały aktywność społeczności lokalnych, poprzez realizację licznych projektów poprawiły w stopniu znacznym sytuację gospodarczo – ekonomiczną. Ludzie uwierzyli, że rozwój ich miejscowości zależy wyłącznie od nich, że ich wieś jest atrakcyjnym miejscem do życia.
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Tradycje i zwyczaje na obszarach wiejskich
Moderatorzy: Henryk Dumin (kierownik Zespołu ds. Ochrony Tradycji Narodowego Instytutu Dziedzictwa), dr Katarzyna Smyk (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), mgr Andrzej Sar (Wojewódzki Ośrodek Kultury w Lublinie - Festiwal Kazimierski)
• Bogactwo tradycji decyduje o życiu danej społeczności, kształtuje jej odrębność i wyróżnia na tle innych.
• Istnieje konieczność odwołania się do tradycji obecnych w życiu społeczności lokalnych.
• Warunkiem oryginalności własnych zwyczajów, obrzędów, pieśni jest odwoływanie się do zasobów pamięci swojej grupy.
• Dużą szansę dla rozwoju powyższych działań stanowią zalecenia Konwencji UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
• Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym stanowi najważniejszą scenę nobilitacji tradycji.
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Materialne dobra historyczne a Odnowa Wsi
Moderatorzy: prof. dr hab. Jan Kęsik (Uniwersytet Wrocławski), Iwona Liżewska (Narodowy Instytut Dziedzictwa – Kierownik Oddziału Terenowego w Olsztynie), Maria Andrzejewska (Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie)
• Współcześnie mieszkańcy wsi, nie tylko dolnośląskiej w przytłaczającej większości nie wiele wiedzą o dziejach swoich miejscowości oraz zasobach kultury materialnej usytuowanych w najbliższym otoczeniu. Co więcej w zachowanych na swoim terenie zasobach kultury materialnej nie dostrzegają potencjału pozwalającego wykorzystać się w rozwoju obszarów wiejskich. Skutkuje to często pogłębieniem chaosu w przestrzeni kulturowej i marnowaniem zachowanego po poprzednich pokoleniach potencjału.
• Należy stwierdzić, że istotą rozwoju obszarów wiejskich nie powinna być ich modernizacja polegająca na szeroko rozumianym umiastowieniu, ale rewitalizacja wiejskiego dziedzictwa kulturowego poprzez nadanie mu nowych funkcji i impulsów rozwojowych.
• Społeczności lokalne muszą dysponować fachową wiedzą dotyczącą potencjału kultury materialnej występującej na danym terenie. Wymusza to współpracę pomiędzy środowiskami naukowymi a lokalnymi społecznościami oraz strukturami samorządu lokalnego . Dla skutecznej realizacji programu rozwoju obszarów wiejskich lokalne społeczności muszą dysponować fachową wiedzą na temat zasobów kultury materialnej na swoim terenie, ich wartości, możliwości rewitalizacji i wykorzystania dla podniesienia atrakcyjności i rozwoju danego obszaru.
• Dysponując opracowaniami inwentaryzacyjnymi lokalne społeczności będą w stanie przygotować lepszą, bardziej zróżnicowaną strategię odnowy wsi, uwzględniającą możliwości wykorzystania fachowo rozpoznanych zasobów kulturowych.
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Odnowa Wsi Kobietą stoi – sytuacja kobiet wiejskich na Dolnym Śląsku
Moderatorzy: Ilona Antoniszyn-Klik (Wicewojewoda Dolnośląski), dr Małgorzata Wojtkowiak-Jakacka (Urząd Statystyczny), Ewa Mańkowska (WFOŚ)
• Kobiety są kluczowym elementem sektora rolnego i obszarów wiejskich.
• Konkretne wsparcie kobiet w rolnictwie stwarza duże szanse rozwojowe dla nich samych i dla obszarów wiejskich.
• Aby rolnictwo pozostało atrakcyjnym miejscem dla kobiet, konieczny jest ich pełny udział w zasobach różnych form życia i gospodarowania na wsi.
• Sytuacja kobiet na wsi w ostatnich dziesięcioleciach uległa zmianom i silnemu zróżnicowaniu. Indywidualizacja sytuacji życiowej stawia przed kobietami na obszarach wiejskich wyzwanie połączenia w swoim życiu planów i zadań zawodowych, rodzinnych i społecznych.
• Przedsiębiorczość jest szansą, nie tylko dla całej ludności wiejskiej, ale szczególnie dla kobiet. Kobiety stanowią stabilizującą i modernizującą siłę większości form przedsiębiorczości na wsi, a przez to są konieczne do trwałego rozwoju obszarów wiejskich – szczególnie rolnictwa. Kobiety znacząco przyczyniły się w ostatnich latach do zróżnicowania gospodarstw i ich dostosowania do rynku.
• Kobiety mieszkające na dolnośląskiej wsi z uwagi na dłuższe życie od mężczyzn, korzystną strukturę wiekową pod względem przydatności na rynku pracy stanowią ważny zasób ludzki, który należy wykorzystać w rozwoju naszego województwa. Kobiety w Polsce mieszkające na wsi są mniej aktywne ekonomicznie od kobiet mieszkających w miastach oraz mężczyzn bez względu na miejsce ich zamieszkania (miasto-wieś).
• Panel miał na celu spis potencjalnych propozycji inicjatyw tworzonych przez kobiety, a także zapoznanie się z zapotrzebowaniem kobiet na obszarach wiejskich. Następnie po podsumowaniu zaplanowane jest zorganizowanie spotkania w formie warsztatowej dla wszystkich zainteresowanych kobiet. Spotkanie będzie odpowiedzią na zgłoszone potrzeby.
Tezy panelu dyskusyjnego pn. Sytuacja społeczno – ekonomiczna na wsi
Moderatorzy: prof. dr hab. inż. Barbara Kutkowska (UP Wrocław), dr inż. Henryk Łabęcki (UP Wrocław), dr Mirosław Struś (UP Wrocław), Stanisław Longawa (Wójt Gminy Kłodzko)
• Fundamentalnym osiągnięciem europejskiej demokracji jest oparcie rozwoju społeczno-gospodarczego na zasadzie solidarności wyrażonej m.in. poprzez realizowaną politykę spójności. Polityka spójności powinna dominować zwłaszcza na tradycyjnych i niejednokrotnie peryferyjnych obszarach wiejskich. Efektywność winna pełnić rolę służebną względem spójności i zabezpieczać lokalne społeczności przed nieuzasadnionymi wydatkami władz samorządowych. Pamiętać jednak należy, że trwały rozwój obszarów wiejskich mogą zapewnić zarówno środki unijne oraz nie bez znaczenia czynniki endogeniczne i oddolna inicjatywa społeczna. Wsparcie zewnętrzne musi mieć charakter pomocniczy i tworzyć „kapitał zalążkowy” dla przyszłego rozwoju.
• Szczególnie zachęcamy do decentralizacji oraz regionalizacji europejskich programów wspierających rozwój obszarów wiejskich. Tak realizowana polityka pozwoliłaby w sposób istotnie bardziej efektywny i racjonalny wykorzystywać środki unijne przeznaczane na Polską wieś. Realizacja projektów PROW w ujęciu regionalnym mogłaby uwzględnić regionalną specyfikę oraz różnorodność województw i tym samym wpłynąć na większą spójność realizowanych na poziomie województwa polityk rozwoju (PROW i PS).
• Rekomendujemy propozycje uwzględnienia w programach regionalnych w ramach polityki spójności inicjatyw oddolnych, zbliżonych do inicjatywy Leader. Wśród nich duże znaczenie miałoby wprowadzenie dywersyfikacji działalności gospodarczej oraz wspieranie powiązań pomiędzy miastem i wsią.
• Duże znaczenie dla podniesienia poziomu życia mieszkańców wsi ma infrastruktura techniczna i społeczna. Po roku 2004 znaczne kwoty z funduszy unijnych wspomogły inwestycje zwłaszcza w dziedzinie infrastruktury ( drogi, wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, placówki edukacyjne, ochrony zdrowia, kultury ). Procesy inwestycyjne przyczyniły się jednak do mocnego zadłużania się gmin. Nowoczesna infrastruktura to także zwiększone koszty jej eksploatacji. W ślad za modernizacją warunków życia na wsi muszą następować intensywne działania władz lokalnych sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości, lokalnego biznesu co umożliwi powiększenie dochodów własnych gmin.
1. Boguslaw Wijatyk IV Polski Kongres Odnowy Wsi
2. Dellner Daniel - Beispiele der Dorfentwicklung aus Sachsen
3. Josef Attenberger - Landliche Entwicklung in Bayern fur vitale Dorfer aus bayerischer Sicht
1. IV Polski Kongres Odnowy Wsi. Odnowa Wsi - Opinie ekspertów
3. Artykuł publikowany w Biuletynie KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego nr 8/2011
5. Artykuł publikowany w miesięczniku Twój Doradca - Rolniczy Rynek, 7/2011
6. Filmy:
Odnowa Dolnośląskiej Wsi cz. I:
Odnowa Dolnośląskiej Wsi cz. II: