IV POLSKI KONGRES ODNOWY WSI, Krzyżowa, 9-11 czerwca 2011

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Architektura Krajobrazu i Środowiska Wieś Odnowiona
Moderatorzy: prof. dr hab. Andrzej Drabiński (UP Wrocław), dr hab. Inż. Arch. Irena Niedźwiecka-Filipiak (UP Wrocław), mgr inż. Andrzej Ruszlewicz (Fundacja LGD Dolina Środkowej Odry)

• Polska wieś była, jest i będzie ważnym elementem Państwa Polskiego. Jesteśmy u siebie prawie od 100 lat.
• Polska wieś jest skarbnicą tradycji, języka, kultury i przyrody. Elementem polskiej wsi jest krajobraz, charakterystyczny i unikatowy dla poszczególnych regionów kraju. Szczegółowy opis krajobrazu służący zachowaniu jego cech jest koniecznością. Wzorem innych regionów kraju, na Dolnym Śląsku powinno się stworzyć, powszechnie udostępnić i stosować atlas/przewodnik krajobrazowy będący swoistą encyklopedią opisującą specyfikę stylistyczną i przyrodniczą regionu.
• Zrównoważony rozwój jest szansą dla polskiej wsi. Powyższe pojęcie wiąże się również z kreowaniem własnego losu przez lokalne społeczności, którym umożliwia się dbanie o własne interesy poprzez zobowiązania konstytucyjne wsparte zapisami w prawie europejskim. Warto z tych praw korzystać stowarzyszając się, co pozwala na większą skuteczność działania.
• Ochrona krajobrazu ma charakter ekonomiczny. Wszelkie formy ochrony przyrody i krajobrazu, często postrzegane jako ograniczenie i uciążliwość, w rzeczywistości długofalowo wpływają na podniesienie warunków bytowych mieszkańców wsi (poprzez potencjał do zagospodarowania turystycznego, obserwowany wzrost poziomu jakości życia, walory krajobrazowe). Na przyrodzie się zarabia.
• Ważnym jest metodyczne i cykliczne upowszechnianie dobrych praktyk i rozwiązań wśród przedstawicieli społeczności wiejskich w formie wydawnictw, audycji, konferencji, cyklów szkoleniowych czy podróży studyjnych.
• W aspektach ochrony krajobrazu polskiej wsi warto współpracować z uczelniami wyższymi, które kształcą specjalistów, którzy chcą służyć fachową pomocą w rozwoju polskich wsi.

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Partnerstwo sołectwa i Gminy – gminne programy Odnowy Wsi na przykładzie gmin z województwa dolnośląskiego, śląskiego oraz opolskiego
Uczestnicy: Marek Chmielewski (Wójt Gminy Dzierżoniów), Jan Bednarczyk (Burmistrz Miasta i Gminy Radków), Ryszard Niebieszczański (były Wójt Gminy Kłodzko), Ryszard Wilczyński (Wiceprzewodniczący Europejskiego Stowarzyszenia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi ARGE), Ryszard Kamiński (Prezes Zarządu FAOW), Jarosław Kielar (Burmistrz Kluczborka), Henryk Swoboda (Wójt Gminy Pawonków)
• Współpraca sołectw z samorządami jest niezwykle istotna – co widać na przykładzie inicjatyw i projektów zaprezentowanych w trakcie panelu. Doskonałym mechanizmem wsparcia i uzupełnieniem współpracy samorządu z sołectwem jest fundusz sołecki, który rozsądnie wykorzystywany może z powodzeniem służyć rozwojowi sołectwa oraz umożliwiać realizację szeregu zamierzeń i planów.
• Działania gmin skierowane na rozwój wsi oraz współpraca z sołectwami powinny być wspierane przez samorząd województwa. Najlepszym przykładem takich działań jest program „Odnowa Wsi Dolnośląskiej”, który przynosi olbrzymie korzyści społecznościom lokalnym, które go konsekwentnie realizują.
• Bardzo istotne jest, by sołectwa występowały z inicjatywą, starały się pozyskiwać środki, stowarzyszały się – służy to wzmocnieniu nie tylko współpracy na linii sołectwo – samorząd, ale także podnosi poczucie tożsamości regionalnej i zaangażowanie w życie lokalnej społeczności.
• Przykłady z województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego pokazują dobitnie, iż przy niewielkiej pomocy finansowej ze strony gminy, sołectwa uzyskują wymierne rezultaty, uruchomiły i zdynamizowały aktywność społeczności lokalnych, poprzez realizację licznych projektów poprawiły w stopniu znacznym sytuację gospodarczo – ekonomiczną. Ludzie uwierzyli, że rozwój ich miejscowości zależy wyłącznie od nich, że ich wieś jest atrakcyjnym miejscem do życia.

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Tradycje i zwyczaje na obszarach wiejskich
Moderatorzy: Henryk Dumin (kierownik Zespołu ds. Ochrony Tradycji Narodowego Instytutu Dziedzictwa), dr Katarzyna Smyk (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), mgr Andrzej Sar (Wojewódzki Ośrodek Kultury w Lublinie - Festiwal Kazimierski)
• Bogactwo tradycji decyduje o życiu danej społeczności, kształtuje jej odrębność i wyróżnia na tle innych.
• Istnieje konieczność odwołania się do tradycji obecnych w życiu społeczności lokalnych.
• Warunkiem oryginalności własnych zwyczajów, obrzędów, pieśni jest odwoływanie się do zasobów pamięci swojej grupy.
• Dużą szansę dla rozwoju powyższych działań stanowią zalecenia Konwencji UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
• Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym stanowi najważniejszą scenę nobilitacji tradycji.

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Materialne dobra historyczne a Odnowa Wsi
Moderatorzy: prof. dr hab. Jan Kęsik (Uniwersytet Wrocławski), Iwona Liżewska (Narodowy Instytut Dziedzictwa – Kierownik Oddziału Terenowego w Olsztynie), Maria Andrzejewska (Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie)

• Współcześnie mieszkańcy wsi, nie tylko dolnośląskiej w przytłaczającej większości nie wiele wiedzą o dziejach swoich miejscowości oraz zasobach kultury materialnej usytuowanych w najbliższym otoczeniu. Co więcej w zachowanych na swoim terenie zasobach kultury materialnej nie dostrzegają potencjału pozwalającego wykorzystać się w rozwoju obszarów wiejskich. Skutkuje to często pogłębieniem chaosu w przestrzeni kulturowej i marnowaniem zachowanego po poprzednich pokoleniach potencjału.
• Należy stwierdzić, że istotą rozwoju obszarów wiejskich nie powinna być ich modernizacja polegająca na szeroko rozumianym umiastowieniu, ale rewitalizacja wiejskiego dziedzictwa kulturowego poprzez nadanie mu nowych funkcji i impulsów rozwojowych.
• Społeczności lokalne muszą dysponować fachową wiedzą dotyczącą potencjału kultury materialnej występującej na danym terenie. Wymusza to współpracę pomiędzy środowiskami naukowymi a lokalnymi społecznościami oraz strukturami samorządu lokalnego . Dla skutecznej realizacji programu rozwoju obszarów wiejskich lokalne społeczności muszą dysponować fachową wiedzą na temat zasobów kultury materialnej na swoim terenie, ich wartości, możliwości rewitalizacji i wykorzystania dla podniesienia atrakcyjności i rozwoju danego obszaru.
• Dysponując opracowaniami inwentaryzacyjnymi lokalne społeczności będą w stanie przygotować lepszą, bardziej zróżnicowaną strategię odnowy wsi, uwzględniającą możliwości wykorzystania fachowo rozpoznanych zasobów kulturowych.

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Odnowa Wsi Kobietą stoi – sytuacja kobiet wiejskich na Dolnym Śląsku
Moderatorzy: Ilona Antoniszyn-Klik (Wicewojewoda Dolnośląski), dr Małgorzata Wojtkowiak-Jakacka (Urząd Statystyczny), Ewa Mańkowska (WFOŚ)
• Kobiety są kluczowym elementem sektora rolnego i obszarów wiejskich.
• Konkretne wsparcie kobiet w rolnictwie stwarza duże szanse rozwojowe dla nich samych i dla obszarów wiejskich.
• Aby rolnictwo pozostało atrakcyjnym miejscem dla kobiet, konieczny jest ich pełny udział w zasobach różnych form życia i gospodarowania na wsi.
• Sytuacja kobiet na wsi w ostatnich dziesięcioleciach uległa zmianom i silnemu zróżnicowaniu. Indywidualizacja sytuacji życiowej stawia przed kobietami na obszarach wiejskich wyzwanie połączenia w swoim życiu planów i zadań zawodowych, rodzinnych i społecznych.
• Przedsiębiorczość jest szansą, nie tylko dla całej ludności wiejskiej, ale szczególnie dla kobiet. Kobiety stanowią stabilizującą i modernizującą siłę większości form przedsiębiorczości na wsi, a przez to są konieczne do trwałego rozwoju obszarów wiejskich – szczególnie rolnictwa. Kobiety znacząco przyczyniły się w ostatnich latach do zróżnicowania gospodarstw i ich dostosowania do rynku.
• Kobiety mieszkające na dolnośląskiej wsi z uwagi na dłuższe życie od mężczyzn, korzystną strukturę wiekową pod względem przydatności na rynku pracy stanowią ważny zasób ludzki, który należy wykorzystać w rozwoju naszego województwa. Kobiety w Polsce mieszkające na wsi są mniej aktywne ekonomicznie od kobiet mieszkających w miastach oraz mężczyzn bez względu na miejsce ich zamieszkania (miasto-wieś).
• Panel miał na celu spis potencjalnych propozycji inicjatyw tworzonych przez kobiety, a także zapoznanie się z zapotrzebowaniem kobiet na obszarach wiejskich. Następnie po podsumowaniu zaplanowane jest zorganizowanie spotkania w formie warsztatowej dla wszystkich zainteresowanych kobiet. Spotkanie będzie odpowiedzią na zgłoszone potrzeby.

Tezy panelu dyskusyjnego pn. Sytuacja społeczno – ekonomiczna na wsi
Moderatorzy: prof. dr hab. inż. Barbara Kutkowska (UP Wrocław), dr inż. Henryk Łabęcki (UP Wrocław), dr Mirosław Struś (UP Wrocław), Stanisław Longawa (Wójt Gminy Kłodzko)

• Fundamentalnym osiągnięciem europejskiej demokracji jest oparcie rozwoju społeczno-gospodarczego na zasadzie solidarności wyrażonej m.in. poprzez realizowaną politykę spójności. Polityka spójności powinna dominować zwłaszcza na tradycyjnych i niejednokrotnie peryferyjnych obszarach wiejskich. Efektywność winna pełnić rolę służebną względem spójności i zabezpieczać lokalne społeczności przed nieuzasadnionymi wydatkami władz samorządowych. Pamiętać jednak należy, że trwały rozwój obszarów wiejskich mogą zapewnić zarówno środki unijne oraz nie bez znaczenia czynniki endogeniczne i oddolna inicjatywa społeczna. Wsparcie zewnętrzne musi mieć charakter pomocniczy i tworzyć „kapitał zalążkowy” dla przyszłego rozwoju.
• Szczególnie zachęcamy do decentralizacji oraz regionalizacji europejskich programów wspierających rozwój obszarów wiejskich. Tak realizowana polityka pozwoliłaby w sposób istotnie bardziej efektywny i racjonalny wykorzystywać środki unijne przeznaczane na Polską wieś. Realizacja projektów PROW w ujęciu regionalnym mogłaby uwzględnić regionalną specyfikę oraz różnorodność województw i tym samym wpłynąć na większą spójność realizowanych na poziomie województwa polityk rozwoju (PROW i PS).
• Rekomendujemy propozycje uwzględnienia w programach regionalnych w ramach polityki spójności inicjatyw oddolnych, zbliżonych do inicjatywy Leader. Wśród nich duże znaczenie miałoby wprowadzenie dywersyfikacji działalności gospodarczej oraz wspieranie powiązań pomiędzy miastem i wsią.
• Duże znaczenie dla podniesienia poziomu życia mieszkańców wsi ma infrastruktura techniczna i społeczna. Po roku 2004 znaczne kwoty z funduszy unijnych wspomogły inwestycje zwłaszcza w dziedzinie infrastruktury ( drogi, wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, placówki edukacyjne, ochrony zdrowia, kultury ). Procesy inwestycyjne przyczyniły się jednak do mocnego zadłużania się gmin. Nowoczesna infrastruktura to także zwiększone koszty jej eksploatacji. W ślad za modernizacją warunków życia na wsi muszą następować intensywne działania władz lokalnych sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości, lokalnego biznesu co umożliwi powiększenie dochodów własnych gmin.