Jaki charakter prawny ma dyrektywa?

Jej adresatami są państwa członkowskie (wszystkie bądź niektóre). Wydawane są przez Radę, Komisję, lub też Radę i Parlament Europejski w ramach tzw. procedury współdecydowania. Stanowią istotny środek ujednolicania prawa państw członkowskich, a najczęściej wydawane są w zakresie ochrony środowiska i ochrony konsumenta.
Ze względu na charakter dyrektywy, w praktyce często można spotkać się z zagadnieniem problemu bezpośredniego skutku dyrektyw. Mając na uwadze okoliczność, że dyrektywy obowiązują wyłącznie państwa członkowskie, dla osób fizycznych i prawnych dyrektywy powinny być wiążące dopiero po włączeniu ich do krajowego systemu prawnego. Dlatego z jednej strony, koncepcja ta chroni suwerenność państw członkowskich oraz pozwala na uwzględnienie narodowych odrębności. Z drugiej jednak  strony, przy wydawaniu dyrektyw Unia obowiązana  jest  współpracować  z parlamentami krajów członkowskich, a tworzone prawo  może nie być jednolicie i dokładnie zastosowane we wszystkich państwach członkowskich, jeżeli parlamenty państw członkowskich nie wypełnią należycie swoich zobowiązań implementacyjnych. W wyroku z 26 lutego 1986 r w Sp.152/84, Marshall I, ETS orzekł że dyrektywy obowiązują tylko państwa i także po upływie terminu ich wdrożenia, nie mogą wykształcić bezpośredniego skutku w poziomych stosunkach między osobami prywatnymi. Tym samym obywatel może wywodzić swoje prawa z jasnych i bezwarunkowych przepisów dyrektyw jedynie wobec państwa. Przepisy dyrektywy nie działają natomiast w sposób odwrotny, na korzyść państwa oraz na niekorzyść obywateli, a także nie działają na korzyść jednego obywatela w stosunku do innego, ponieważ nie mogą obciążać tego ostatniego.
Aby osiągnąć możliwe jednolite i efektywne stosowanie unijnego– także wówczas, gdy dane zagadnienie zostało uregulowane w dyrektywie, ETS wypracował  trzy rozwiązania, które stosowane w sposób skumulowany nadają się do eliminowania większości wyżej opisanych problemów. Są one następujące:
•    wskazanie, że państwo nie może wobec obywateli powoływać się na nie wdrożoną dyrektywę. Odwrotnie zaś, o ile ustalenia w dyrektywie zawierają jasne, kompletne i bezwarunkowe obowiązki działania lub zaniechania działania ze strony państwa, to pojedyncze osoby mogą się przeciwko państwom członkowskim bezpośrednio powoływać na te postanowienia dyrektywy. Wobec pionowej skuteczności dyrektyw Trybunał dodatkowo dokonał szerokiej wykładni pojęcia „państwo” włączając doń wszystkich przedstawicieli władzy państwowej.
•    Nałożenie  na sądy krajowe obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego. Jeżeli sądy krajowe posiadają pole manewru, to są także w przypadku układów poziomych, czyli pomiędzy osobami prywatnymi, zobowiązane do wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywą, która przyniesie rezultaty zamierzone w dyrektywie. W konsekwencji wykładnię taką  można określić jako pośrednią skuteczność dyrektyw w układzie horyzontalnym.
•    w pozostałych przypadkach, w których część przepisów dyrektyw nie jest wystarczająco jasna, jednoznaczna i bezwarunkowa lub, w których niemożliwa jest, pozostająca w zgodzie z dyrektywą, wykładnia prawa krajowego bez większego naruszenia jego treści. Trybunał rozwinął doktrynę o odpowiedzialności państwa za szkody lub straty wynikłe z naruszenia prawa unijnego.

Opracowała: Paulina Dobrosz-Dzierżanowska  
doradca ds prawa unijnego