Czy coś może łączyć organizacje z hazardem?

Na pierwszy rzut oka działalność organizacji pozarządowych jest daleka od działalności np. kasyna. W powszechnym przekonaniu hazard należy do tych rodzajów aktywności, które nie do końca są społecznie pożądane i z uwagi m.in. na możliwość uzależnienia jest poddawany ścisłej reglamentacji. W praktyce jednak niektóre formy hazardu mogą być „wykorzystywane” przez organizacje jako forma pozyskiwania przez nie pieniędzy na cele statutowe.

Także w wielu państwach w Europie hazard jest wykorzystywany jako źródło finansowania działań obywatelskich. Jednym z najczęściej spotykanych rozwiązań są loterie dobroczynne, które jak pokazują przykłady Holandii czy Szwecji, potrafią wygenerować kwoty rzędu nawet kilkuset milionów euro. Mogą z nich korzystać nie tylko zarejestrowane organizacje pozarządowe, ale i grupy nieformalne. W Polsce coś takiego jak loterie dobroczynne (charytatywne) w zasadzie nie istnieje. Jedynym podobnym mechanizmem jest loteria fantowa i bingo fantowe, które można organizować na podstawie ustawy o grach hazardowych z 2009 r. [1]

Niestety w Polsce przepisy tak samo poddają kontroli loterie charytatywne, jak i inne formy hazardu, o czym boleśnie przekonały się organizatorki „loterii pierogowej” urządzonej podczas lokalnego festynu w Biesowie koło Biskupca (więcej tutaj: „Skarbówka na festynie, czyli sensacja na festynie”).

Na czym polega loteria charytatywna?
Pisząc o loterii charytatywnej mamy na myśli takie inicjatywy, które odwołują się do ofiarności społeczeństwa (podobnie jak zbiórka publiczna), ale dodatkowo:
• dla ich uatrakcyjnienia zawierają element gry, losowania;
• osoby biorące w nich udział (losujący) wygrywają symboliczne pod względem wartości nagrody.

Organizator loterii charytatywnej nie uzyskuje z jej przeprowadzenia żadnego zysku, ponieważ całą sumę uzyskaną ze sprzedaży losów musi przeznaczyć na wsparcie społecznie użytecznego celu. W rzeczywistości dla uczestników takiej loterii motywem wzięcia w niej udziału nie jest szansa wygrania nagrody lecz chęć wsparcia określonego przez organizatora celu lub inicjatywy.

Ustawa o grach hazardowych nie wprowadza pojęcia loterii charytatywnej – jest to określenie potoczne, odwołujące się do jej społecznego, dobroczynnego celu. W ustawie jest mowa o loteriach fantowych oraz o grze bingo fantowe, które są grami losowymi i ustawodawca przewidział je jako „charytatywne”.

Czy loteria charytatywna jest grą hazardową? Czym jest loteria fantowa?
Pomimo że loterie charytatywne nie są organizowane po to, aby uczestnicy mogli w nich wygrać znaczące nagrody, to stosuje się do nich przepisy ustawy o grach hazardowych. W uzasadnieniu projektu tej ustawy wskazano, że sfera hazardu jest specyficzna, ponieważ prowadzenie takiej działalności przynosi duże zyski, a skłonność do hazardu może przybierać postać uzależnienia i priorytetem jest zabezpieczenie pełnej kontroli państwa nad tym zjawiskiem. Mając więc na uwadze powody, jakie kierowały ustawodawcą, można by odnieść wrażenie, że loterie charytatywne, jako pozbawione z reguły wymienionych cech, nie będą podlegały ustawie o grach hazardowych. Taki wniosek jest jednak pochopny. Z bliżej bowiem nieznanych powodów ustawodawca uznał, że równie groźne i nie do końca pożądane jak ruletka, czy zakłady bukmacherskie, są też loterie charytatywne.

Art. 2 ustawy o grach hazardowych stanowi, że grami losowymi podlegającym tej ustawie są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, a warunki gry określa regulamin. Ustawa wymienia obok ruletki i Black Jacka, także loterie pieniężne oraz loterie fantowe. Loterią fantową jest każda gra, w której uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe (art. 2). Nie ma przy tym znaczenia czy gra jest organizowana „prywatnie”, czy publicznie. Loterie charytatywne najczęściej są organizowane właśnie w formie loterii fantowych (do wygrania są np. prace wykonane przez dzieci z domu dziecka). Charakter charytatywny może też mieć gra bingo fantowe (bierze się w niej udział przez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego zbioru liczb i można w niej wygrać tylko rzeczy, przedmioty). Przepisy nie przewidują organizowania loterii charytatywnej w formie loterii pieniężnej, ponieważ te loterie są objęte monopolem państwa.

Z definicji loterii fantowej i gry bingo fantowe można wysnuć wniosek, że jedną z ich niezbędnych cech jest zależność wyniku gry od przypadku – nie będzie grą losową taka loteria lub bingo, w których każdy los wygrywa, a nagrody są jednakowe, np. loteria dla dzieci, gdzie chodzi tylko o zabawę i wszystkie losy wygrywają, a nagrodą są lizaki. Jeśli mamy jednak wątpliwości, czy planowane przedsięwzięcie ma charakter gry losowej, a więc, czy istotnie jest loterią fantową, można zwrócić się do Ministra Finansów o rozstrzygnięcie tej sprawy (art. 2 ust. 6).

Choć co do zasady loteria fantowa jest grą hazardową, to może jednak nie jest nią taka loteria, w której wygrane są symboliczne – przecież, jeżeli gramy w pokera na zapałki to chyba nie jest to hazard? Co ze szczytnym celem organizowanej loterii lub innej gry? Czy to ma znaczenia dla oceny, czy jest już ona formą hazardu? Niestety dalsze przepisy ustawy nie pozostawiają tu żadnych złudzeń:
Ilekroć w ustawie jest mowa o grach hazardowych rozumie się przez to gry losowe, zakłady wzajemne i gry na automatach (art. 4 ust. 2). Tak więc każda gra losowa wymieniona w ustawie (także loterie fantowe lub pieniężne) jest grą hazardową i dla takiej jej klasyfikacji nie ma żadnego znaczenia ani cel jej zorganizowania, ani wartość nagród.
Loterie fantowe i gry bingo fantowe (dalej nazywamy je loteriami charytatywnymi) mogą być urządzane tylko w celach społecznie użytecznych oraz cały dochód z nich musi być przeznaczony na realizację celów społecznie użytecznych, w szczególności dobroczynnych (art. 16). Przeznaczenie tych dochodów na cel inny niż społecznie użyteczny, oznacza, że loterię lub grę bingo urządzono niezgodnie z przepisami. Jeśli mamy wątpliwości, czy można przeznaczyć dochód na określony cel, warto skontaktować się z dyrektorem izby celnej, na którego obszarze ma być urządzona gra i upewnić się, czy dane przedsięwzięcie będzie zgodne z ustawą o grach hazardowych.

Kto może zorganizować loterię charytatywną i kto na nią zezwala?
Loterie fantowe i gry bingo fantowe mogą być urządzane przez osoby fizyczne, osoby prawne (np. fundacje, stowarzyszenia, kluby sportowe, szkoły) lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (np. grupy obywateli, stowarzyszenia zwykłe) jednorazowo w całym kraju lub lokalnie zgodnie z zatwierdzonym regulaminem.

Aby zorganizować taką loterię charytatywną konieczne jest uzyskanie zezwolenia lub zgłoszenia. Udziela go dyrektor właściwej izby celnej (art. 7), czyli izby celnej, na terenie której ma być zorganizowana loteria. Jeżeli jej zasięg przekracza jedno województwo będzie to izba właściwa ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Więcej informacji o funkcjach izb celnych w zakresie loterii mozna znaleźć na ich stronach internetowych, np. Izba Celna we Wrocławiu: http://www.icwroclaw.pl/pdf/gry_hazardowe.pdf

To, czy organizator musi zgłosić loterię czy uzyskać zezwolenie zależy od wysokości puli nagród w danej loterii. Jeśli jest ona wyższa od tzw. kwoty bazowej (czyli od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego w obwieszczeniu Prezesa GUS) to należy wysłać  zgłoszenie, a jeśli jest wyższa niż kwota bazowa - to występujemy o zezwolenie. Kwota bazowa w 2012 r. wynosi 3560,83 zł (zmienia się ona co roku).

Jakie loterie charytatywne wymagają uzyskania zezwolenia?
Do dyrektora izby celnej występujemy o zezwolenie na loterię fantową lub grę bingo fantową, jeśli wartość nagród przekracza w 2012 r. kwotę 3560,83 zł. Wniosek o udzielenie zezwolenia musi m.in. (art. 38) zawierać:
• określenie rodzaju gry;
• nazwę i status prawny podmiotu występującego z wnioskiem;
• dane osobowe (imiona, nazwiska, obywatelstwo, miejsce zamieszkania, rodzaj, seria i numer dokumentu tożsamości, informacje o wykształceniu oraz doświadczeniu zawodowym) osób zarządzających podmiotem oraz reprezentujących go;
• określenie czasu i obszaru, na którym planowana jest gra;
• dokładne wyznaczenie celu, na który przeznacza się dochód z urządzanej gry;
• określenie planowanej wielkości sprzedaży losów lub kartonów;
• gwarancję wypłacalności nagród;
• projekt regulaminu gry.

Jakie loterie charytatywne wymagają zgłoszenia? Co to jest tzw. mała loteria fantowa?
Nieco lżejsze wymogi dotyczą organizowania loterii fantowych (MF określa je jako tzw. małe loterie fantowe) i gier losowych bingo, których pula wygranych nie przekracza w 2012 r. kwoty 3560,83 zł. W takim wypadku nie jest konieczne uzyskanie zezwolenia, a wystarczające jest zgłoszenie loterii do dyrektora właściwej izby celnej. Jest ono prostsze niż spełnienie wymogów koniecznych przy uzyskaniu zezwolenia, choć i tak wymaga wypełnienia wielu dokumentów, w których podajemy następujące dane:
• określenie rodzaju gry;
• nazwa i status prawny podmiotu występującego z wnioskiem;
• dane osobowe (imiona, nazwiska, obywatelstwo, miejsce zamieszkania, rodzaj, seria i numer dokumentu tożsamości) osób zarządzających podmiotem oraz reprezentujących go;
• regulamin gry;
• oświadczenie osoby nadzorującej oraz osoby bezpośrednio prowadzącej grę o znajomości przepisów ustawy w zakresie odpowiednio loterii fantowych lub gry bingo fantowe.

Więcej o tzw. małych loteriach fantowych (także wzory koniecznych dokumentów i adresy izb celnych) na stronie Ministerstwa Finansów: http://www.mf.gov.pl/dokument.php?const=1&dzial=5252&id=261240&typ=news

Tzw. małą loterię fantową lub grę bingo fantowe zgłasza się nie później niż 30 dni przed dniem ich rozpoczęcia. W tym czasie izba celna sprawdza poprawność zgłoszenia, w szczególności postanowienia regulaminu gry. Jeśli organizator nie spełni wymogów, np. gdy regulamin zawiera postanowienia niezgodne z ustawą o grach hazardowych lub cel loterii nie może być uznany za cel społecznie użyteczny, izba celna zakazuje jej zorganizowania.

Jakie kary grożą za zorganizowanie loterii charytatywnej bez pozwolenia izby celnej?
Organizatorom loterii charytatywnych zdarza się unikać korzystania z przepisów ustawy o grach hazardowych, ponieważ są one dość skomplikowane i nakładają na nich wiele obowiązków, a to może skłaniać do ich niestosowania. Trzeba jednak pamiętać, że za zorganizowanie loterii charytatywnej bez zezwolenia lub zgłoszenia grożą kary w wysokości 100% przychodu uzyskanego ze zorganizowanej gry, a organizator może ponieść odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe z art. 107 Kodeksu karnego skarbowego.

Jakie obowiązki ma organizator loterii charytatywnej, jakie ponosi opłaty?
Organizatorzy loterii charytatywnej bez względu na wielkość puli nagród (czyli także jeśli jest ona niższa niż kwota bazowa) mają dużo obowiązków, np. zabezpieczenia losów przed sfałszowaniem i przedwczesnym odczytaniem wyniku, a także uzyskania zatwierdzania regulaminu loterii przez dyrektora izby celnej oraz zatwierdzania zmian regulaminu, a przy tzw. małej loterii fantowej – ich zgłoszenia.
Ważne obowiązki organizatora loterii fantowej lub gry bingo fantowe (bez względu na wielkość puli nagród) to także m.in.:
• opracowanie ich regulaminu (jego zawartość określa art. 61 ust. 2);
• rozliczenie prawidłowości przeprowadzenia gry w izbie celnej w ciągu 30 dni od dnia jej zakończenia.

Z niejasnego też powodu wartość wygranej w grach hazardowych nie może być niższa od ceny losu albo kwoty wpłaconej stawki. Ponadto ogólna wartość wygranych nie może być niższa niż 30% łącznej ceny przeznaczonych do sprzedaży losów. Oznacza to, że 30% zebranych pieniędzy zamiast na cel społeczny musi być przeznaczone na nagrody, choć uczestnikom takiej loterii nie zależy na wysokich wygranych, bo nie po to kupują los, aby wygrać coś wartościowego, lecz by wspomóc cele organizatora. W przypadku tzw. małych loterii fantowych i gry bingo fantowe, w których wartość puli wygranych nie może być wyższa niż 3560,83 zł, oznacza to, że łączna cena losów przeznaczonych do sprzedaży nie może przekraczać ok. 11315 zł. Należy o tym pamiętać określając maksymalną wielkość sprzedaży losów.
Za udzielenie zezwolenia na urządzanie loterii fantowej albo gry bingo fantowe wnosi się opłatę w wysokości 100% kwoty bazowej, a gdy zezwolenie dotyczy gier urządzanych na obszarze jednego województwa – 50% kwoty bazowej. Za zgłoszenie tzw. małych loterii fantowych, czyli o puli nagród poniżej 3560,83 zł, nie płaci się.

Czy od dochodu z loterii charytatywnej płaci się podatek?
Urządzanie loterii charytatywnych jest opodatkowane 10% podatkiem od gier. Podstawą opodatkowania jest suma wpływów uzyskanych ze sprzedaży losów. Ponieważ podatnikiem, zgodnie z art. 71 ust 1 ustawy o grach hazardowych, są podmioty organizujące gry hazardowe na podstawie koncesji lub zezwolenia można postawić tezę, że nie są objęte tym podatkiem loterie fantowe urządzane na podstawie zgłoszenia. Zgodnie z interpretacją przepisów przez Ministerstwo Finansów, urządzanie małych loterii fantowych i gry w bingo fantowe (pula nagród poniżej 3560,83 zł) jest zwolnione z podatku od gier, ponieważ urządzający nie są podatnikami podatku od gier. Taki podatek organizator musi jednak zapłacić, jeśli wartość nagród jest wyższa.

Podsumowanie
Pamiętamy, że aby zorganizować loterię, np. na festynie, koncercie, należy dopełnić wielu formalności:
• Po zgodę na zorganizowanie loterii charytatywnej musimy pójść do izby celnej. Zorganizowanie loterii charytatywnej wymaga zezwolenia wydanego przez izbę celną (jeśli pula nagród wynosi co najmniej 3560,83 zł) lub zgłoszenia jej do izby celnej (jeśli pula nagród wynosi jest niższa niż 3560,83 zł). Izby celne mają też prawo kontroli czy loterie są organizowane zgodnie z przepisami ustawy o grach hazardowych.
• Loteria o puli nagród mniejszej niż 3560,83 zł to tzw. mała loteria fantowa. Plan jej zorganizowania musimy zgłosić do izby celnej nie później niż 30 dni przed dniem jej rozpoczęcia.
• Zgłoszenie tzw. małych loterii fantowych jest zwolnione z opłaty. Jednak uzyskanie zezwolenia na pozostałe loterie fantowe jest płatne – nie jest to suma niska, bo minimalnie wynosi 3560,83 zł (dla loterii na terenie więcej niż jednego województwa) i 1780,42 zł (na terenie jednego województwa).
• Jeśli pula nagród jest większa niż 3560,83 zł to wówczas zysk z loterii jest opodatkowany podatkiem od gier w wysokości 10% sumy wpływów ze sprzedaży losów. Przy mniejszej puli nagród, czyli tzw. małych loteriach fantowych organizator loterii nie płaci tego podatku.

Ministerstwo Finansów radzi też, by organizacje dla których formalności związane z uzyskaniem zezwolenia na loterię fantową są zbyt kosztowne i czasochłonne, organizowały kilka małych loterii fantowych zamiast jednej, dużej loterii z pulą wygranych przekraczającą kwotę bazową (patrz odpowiedź MF na interpelację poselską z grudnia 2011 r.: orka.sejm.gov.pl/izo7.nsf/www1/i00185o0/$File/i00185o0.pdf). Nie występują wówczas o zezwolenie, ale tylko zgłaszają loterię co pozwala zmniejszyć ilość formalności, których organizator loterii musi dopełnić (przyp. red.).

PODSTAWA PRAWNA:
Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2009 r., Nr 201, poz. 1540 z późn. zm.).

Informacja pochodzi z portalu dla organizacji pozarządowych www.ngo.pl, autor: Radosław Skiba.